Dziedziczenie ustawowe – czym jest
i kiedy do niego dochodzi?
W polskim porządku prawnym możliwe jest dziedziczenie na podstawie ustawy bądź na podstawie testamentu. Dziedziczenie ustawowe jest jednym ze sposobów dziedziczenia po zmarłym. Do dziedziczenia ustawowego dochodzi w dwóch przypadkach określonych w art. 926 §2 Kodeksu cywilnego, tj. w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu (albo testament nie wywołuje skutków prawnych, został unieważniony), bądź w sytuacji, gdy żadna z osób, które powołano w testamencie do spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą. Polski system prawny nie dopuszcza sytuacji, w której spadek nie zostanie przez nikogo odziedziczony. Nawet jeżeli zmarły nie posiada żadnej rodziny dziedziczenie ustawowe dojdzie do skutku – spadek zostanie odziedziczony przez gminę ostatniego miejsca zamieszkania albo skarb państwa. Warto w tym miejscu wskazać, że pierwszeństwo nad postanowieniami ustawy ma testament. To jedyna forma, w której można dokonać modyfikacji ustawowej kolejności dziedziczenia. Nie istnieją ograniczenia co do podmiotów powołanych do spadku. Może to być również dowolna organizacja, czy fundacja. W przypadku dziedziczenia ustawowego nie trzeba podejmować za życia żadnych czynności. W postępowaniu spadkowym to sąd albo notariusz ustali krąg spadkobierców na podstawie przepisów kodeksu cywilnego.
Kto zatem dziedziczy majątek osoby zmarłej?
Kodeks cywilny w przepisach art. 931-935 wprowadza podział spadkobierców ustawowych na 6 grup:
I grupa. Małżonek i dzieci:
Spadek dzielony jest równo między dzieci i małżonka. Jednak małżonek zawsze otrzymuje co najmniej 1/4 spadku. Jeżeli dziecko zmarło wcześniej, jego udział przypada jego zstępnym (dzieciom, wnukom). Dzieci adoptowane dziedziczą tak samo jak biologiczne.
II grupa. Małżonek i rodzice zmarłego:
Tylko wtedy, gdy zmarły nie miał dzieci. Małżonek dziedziczy 1/2, a rodzice po 1/4. Jeśli spadkodawca nie miał małżonka, całość przypada rodzicom.
III grupa. Małżonek i rodzeństwo (lub ich zstępni):
Jeśli nie żyją dzieci i rodzice. Małżonek otrzymuje 1/2, reszta przypada rodzeństwu lub ich dzieciom.
IV grupa. Dziadkowie spadkodawcy:
Gdy brak dzieci, rodziców, rodzeństwa i małżonka. Dziedziczą dziadkowie lub ich zstępni (np. wujowie, kuzyni).
V grupa. Pasierbowie:
Pasierbowie mogą dziedziczyć, jeśli ich rodzice (małżonek zmarłego) już nie żyją.
VI grupa.
Gmina lub Skarb Państwa: Gdy brak innych spadkobierców ustawowych, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, lub Skarbowi Państwa, gdy miejsca zamieszkania nie da się ustalić albo znajdowało się za granicą.
Istotne jest także to, że każda kolejna grupa osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego przystępuje do dziedziczenia wtedy, kiedy brak jest osób uprawnionych do dziedziczenia z grupy poprzedniej.
Poniżej zamieszczamy kilka przykładów związanych z przypadającymi udziałami według różnych grup.
Sytuacja rodzinna Spadkobiercy ustawowi Udział każdego spadkobiercy
Zmarły zostawił żonę i dwoje dzieci Żona, dziecko 1, dziecko 2 Po 1/3 dla każdego
Zmarły zostawił żonę i jedno dziecko Żona, dziecko Po 1/2 dla każdego
Zmarły zostawił tylko dzieci (np. troje) Dziecko 1, dziecko 2, dziecko 3 Po 1/3 dla każdego
Zmarły miał żonę, ale nie miał dzieci(żyją jego rodzice) Żona, matka, ojciec Żona: 1/2, matka: 1/4, ojciec: 1/4
Zmarły miał żonę i rodzeństwo, ale nie miał dzieci ani rodziców Żona, rodzeństwo Żona: 1/2, reszta: po równo między rodzeństwo
Zmarły nie miał rodziny Gmina ostatniego miejsca zamieszkania/Skarb Państwa Całość (1/1)
Zmarły miał konkubinę (bez ślubu) i dwoje dzieci Dziecko 1, dziecko 2 Po 1/2 – konkubina nie dziedziczy z ustawy
Zmarły miał żonę i dwoje dzieci, ale jedno dziecko zmarło wcześniej, zostawiając dwóch wnuków Żona, dziecko, wnuk 1, wnuk 2 Żona: 1/3, dziecko: 1/3, wnukowie dzielą 1/3 (po 1/6 każdy)